ABAY KUNANBAY'IN ESERLERİ

 ABAY KUNANBAY'IN ESERLERİ

İhtilalden önce ve ihtilalin ilk yıllarında Abay’ın mirası olan eserlerinin halka yayılmasında bir takım insanların çok emeği olmuştur ve bu insanlar Abay’ın eserlerini tekrar yazarak çoğaltmış ve halka dağıtmıştır. Bunların bazıları Abay’ın kendi etrafından, ailesinden olan Kökbay, Akılbay, Mağaviya ve Kekitay’dı. Bunlardan başka Abay’ın kendi köyündeki ve komşu köylerdeki eğitimli kişiler de katkı sağlamıştır. Abay kendi eserlerini toplayıp düzenlemiş değildir. Mağaviya, Kekitay ve Kökbay’ın anlattığına göre sadece 1896 yılından itibaren Abay kendi eserlerini toplamaya karar vermiştir. Ğabithan, Kişkene Molla gibi ihtiyarlar Abay’ın eserlerini erkenden derlemeye başlamışlar, yeni kopyalarını yazmışlardır. Esas itibarıyla Abay’ın eserlerini çoğaltan ve yayan kişiler arasında Mürseyit Bikeyulı’yı özellikle anmak gerekir. Günümüzde Abay’ın basılmış olan eserlerindeki şiirler ve nesirler Mürseyit’in yazdığı, derlediği nüshalardan oluşmaktadır. Çünkü Abay’ın kendi eliyle yazdığı nüshalar muhafaza edilememiştir. Sadece “Biraz söz Qazaqtıñ tübi qaydan şıqqanı turalı” (Kazak halkının kökünün nereden geldiğine dair söz) adlı nesir yazısından başka el yazma olmadığından Abay’ın kendi dönemindeki eserlerini çoğaltan Mürseyit’in elyazmaları, doğru yazma kaynak olarak değer verilmektedir. Kara Sözleri kitap bütünlüğünde derleyip düzenleyen ve çoğaltan Mürseyit, bütün bu kutsal hizmetlerinin yanı sıra Abay’ın şair öğrencileri Kökbay, Mağaviya ve Akılbay’ın eserlerini de toplamıştır.32

Abay 14 yaşından itibaren hiciv şiirleri yazmaya başlamıştır. Bu şiirler gençler arasında çok yayılmasına rağmen bu tür şiirlere fazla önem vermemiştir.33 Abay gençliğinde Arap, Fars ve Türk şairlerin şiirlerini taklit ederek kendisi de şiir yazmaya başlamış ve “Fuzuli, Şemsi, Sayhali”, “Jüzi Ravşan” adlı şiirlerini bu yolla yazmıştır. Abay’ın gençlik döneminde yazdığı şiirler azdır. 1864 yılında 19 yaşında “Elif Biy” (Elif Be) şiirini yazdı. Bundan sonraki yazdığı şiirlerin tarihleri 1870 yılından itibaren devam etmiştir. Abay’ın şiirlerini el yazmalarıyla yazan ve çoğaltan Mürseyit’te ve diğer kaynaklarda 1870 yılı ile 1876 yılları arasında yazdığı şiirler hakkında malumat yoktur. 1884 yılından itibaren yazdığı şiirlerinde eksiklik yoktur. Özellikle en çok şiir yazdığı yıllar 1886, 1889 ve 1895 yıllarıdır. 1886’da 117 şiir, 1889’da 27 şiir (bunlardan 8 tanesi Rusçadan çevrilmiştir), 1895’te 13 şiir yazmıştır.34

Abay’ın mirasının araştırılma seyri iki şekilde olmuştur. Biri, Abay’ın eserleri her türlü ebatlarda bir araya getirilip yayınlanmak suretiyle olmuştur. Burada eserler tıpkıbasımı veya diğer dillere çevirileri yapılmıştır. Diğeri ise, Abay’ın eserleri çeşitli bilim dallarında da incelenerek özel bir araştırmaya tabi tutulmuştur.35 Abaytanuv yani Abay’ı tanımak, anlamak, bilmek artık kendi başına bir bilim dalı olmuştur. Bu bilim dalının temelini oluşturan da M. O. Avezov’dur. Abay’ın eserlerini ilk kez toplu halde matbaada bastırmış ve yayınlamıştır. Abay’ın hayatı ve sanatını, ilmi görüşlerini derin incelemelerle araştırıp çok kapsamlı bir monografya hazırlayan da yine Avezov’dur. Abay üzerine çok fazla makale yazmıştır. O günlerden itibaren Abay’ın mirası, sanat ve dil yönüyle hala incelenmektedir. Abay’ın dünya görüşü, toplumsal olaylara bakışı ve düşünceleri nedeniyle sadece dilciler ve edebiyatçılar tarafından değil felsefeciler, tarihçiler, hukukçular hatta ekonomistler tarafından da araştırılmaktadır.36 Rus Coğrafya Cemiyeti, Abay hakkındaki yazıları yayınlayan kurumlardan biriydi. 1906-1907 yıllarında Abay’ın resmi ve onun hakkında yazılmış bir makale yayınladılar. Yine 1914 yılında aynı cemiyet A. N. Veselovskiy’in adına çıkarttıkları özel sayılarında yer alan “Doğu Külliyatı” adlı bölümünde Abay’ın bazı şiirleri ilk defa Rusçaya çevrilerek yayınlanmıştır.37 Abay eserlerinde, dünyadaki bütün nesnelerin değiştiğini, hiçbir şeyin olduğu gibi kalmadığını savunur. Dünyanın değişmesini de kıyıya vuran dalgalara benzetir: “Dünya büyük bir göldür, zaman ise vuran yel. Öndeki dalgalar büyük ağabey, arkadan gelenler ise küçük kardeşlerdir, bunlar birbirini tamamlar”der. İslamiyete samimiyetle bağlı olan Abay, bu dünyayı önemsemeyen görüşlerden de uzaktır. Abay’a göre içinde yaşadığımız dünyanın gerçeklerini göz önüne almak, bilim ve teknikte ilerlemek ve çağdaş dünyada yer almak zorundayız.38

Abay’ın eserleri günümüzde iki cilt halinde basılmaktadır. Birinci ciltte onun manzum yazılarıyla çevirileri, ikinci ciltte ise nesir yazıları yer almaktadır. Abay’ın 200 civarındaki şiirlerinde ve Rus şairlerinden yaptığı manzum çevirilerde, tabiat, birlik beraberlik, dürüstlük, bilimin aydınlığı, sevgi, aşk, yardımseverlik, ölüm, yaşam, örf adetler, tarih ve efsane gibi çeşitli konular ele alınmaktadır. O şiirlerinde Kazak halkını geri kalmışlıktan ilerlemeye, cahillikten ilim ve bilime, tembellikten çalışmaya ve güzel huy ve ahlak sahibi olmaya öğütlemektedir.39

Kazak edebiyatı araştırmacıları Abay’ın eserlerini üç gruba ayırmaktadır: 1. Kazak Türkçesi ile yazılmış şiirler, 2. Rusçadan Kazak Türkçesine tercüme ettiği şiirler, 3. Nesir yazıları olan Kara Sözler, 3 makale ve 1 mektup. Abay’ın bu eserleri 1907-1995 yılları arasında şairin ölümünden sonra çeşitli formlarda olmak üzere pek çok kez toplu bir şekilde basılmıştır. Şiirleri bilindiği kadarıyla ilk defa toplu olarak 1907’de basılmıştır. “Mürseyit Koljazbası” adıyla bilinen bu eseri “Kekitay Jıynağı, 1909”, “Taşkent Jıynağı, 1922” takip eder. Bu baskıların ardından 1933, 1940, 1945, 1957, 1961 ve 1995 yıllarında “Tolık Jıynak adıyla birçok kez basılmıştır.40 Abay’ın şiirleri Eskendir, Masgut ve Azim adlı şiir kitaplarında toplanmıştır. Nesirleri ise Kara Sözler adıyla yayınlanmıştır. Çeviri şiirleri ise Vadim adıyla basılmıştır.41

DİPNOTLAR:

34 Jumaliyev, Q., J.; Qazaq Ädebiyeti Tariyhınıñ Mäseleleri jäne Abay Poeziyasınıñ Tili, Qazaqtıñ Memlekettik Körkem Ädebiyet Baspası, Almatı 1960, s. 75.

35 Mirzahmetov, M., M.; Abaytanuv Tariyhı, Ana Tili, Almatı 1994, s. 3.

36 Süyinşaliyev, H.; 19. Ğasırdağı Qazaq Ädebiyeti, Mektep, Almatı 1986, s. 190.

37 Süyinşaliyev, H.; Qazaq Ädebiyetiniñ Tariyhı, Sanat, Almatı 1997, s. 867.

38 İsmail, Z.; Çınar, A., A.; Abay, TÜRKSOY Yayınları, Kamer Matbaacılık, Ankara 1995, s. 19.

39 Kara, A.; Bir Söz Sanatı Ustası Kazak Milli Şairi Abay Kunanbayoğlu, Arman Dergisi, Kazak Turkleri Vakfi, İstanbul, Aralik 2004, s. 24.

40 Aşa, E.; “İbrahim Abay Kunanbayoğlu’nun Edebi Çehresi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 27, 1997, s. 48-49.

41 Akhmetbekov, A.; Dostoyevski’nin Varoluşçuluk Düşüncesi ve Abay Kunanbay’e Etkisi, Dokuz Eylül üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü basılmamış yüksek lisans tezi, İzmir 2011, s. 54.

Kaynak:

Ayan, Ekrem Bir Devrin Aynası Abay Kunanbay ve Kara Sözler/ yazar: Ekrem Ayan. – Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2017 190 s. ; 16x24 cm. – (Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi inceleme-araştırma dizisi; yayın no: 48)